04
Eyl

Milli Gelir Muhasebesi Nedir? Tanımı, Önemi ve Hesaplaması

Yayın Tarihi: 20.08.2025
Kategori: Ekonomi • Okuma Süresi: 5 dk
URL slug: milli-gelir-muhasebesi

Kısa Tanım (Öne Çıkan Snippet Adayı):
Milli gelir muhasebesi; bir ekonomide belirli dönemde üretilen mal ve hizmetlerin parasal değerini, elde edilen gelirleri ve yapılan harcamaları sistematik biçimde ölçen istatistiksel çerçevedir. GSYH, GSMH, NMH, deflatör ve zincirleme hacim endeksi gibi göstergeleri kapsar.

İçindekiler

Milli Gelir Muhasebesinin Tanımı

Milli gelir muhasebesi, bir ekonomide belirli bir dönemde (çoğunlukla yıllık/çeyreklik) üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin değeri ile elde edilen gelirlerin ve yapılan harcamaların kaydını tutar. Türkiye’de hesaplamalar TÜİK tarafından, ESA 2010 standartları esas alınarak yayımlanır. Böylece ekonomik büyüklük, büyüme hızı ve sektör katkıları karşılaştırılabilir hale gelir.

Milli Gelir Muhasebesinin Önemi

  • Ekonominin genişleme/durgunluk evrelerini tespit eder.
  • Maliye ve para politikası tasarımında referans alınır.
  • Kişi başına gelir, sektörel katkı ve verimlilik analizlerini mümkün kılar.
  • Yatırımcılar, araştırmacılar ve politika yapıcılar için karar destek sağlar.

Temel Bileşenler

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH)

Ülke sınırları içinde belirli dönemde üretilen nihai mal ve hizmetlerin toplam piyasa değeri.
Üç eşdeğer yöntem:

  • Üretim: Çıktı − Ara tüketim (sektörel katma değerlerin toplamı).
  • Gelir: Ücretler + (Brüt işletme artığı + Karma gelir) + Üretim & ithalat üzerinden net vergiler.
  • Harcama: C + I + G + (X − M).

Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)

GSYH’ye yurt dışından net birincil gelir (ücret, faiz, kâr/temettü) eklenir, yabancıların ülkede elde ettiği gelirler düşülür.

Net Milli Hasıla (NMH)

GSMH − amortisman (sermaye tüketimi).

Faktör Fiyatlarıyla Milli Gelir

Piyasa fiyatlarından dolaylı vergiler çıkarılıp ürün sübvansiyonları eklenerek üretim maliyeti (faktör) fiyatına ulaşılır.

Milli Gelir Nasıl Hesaplanır?

Harcama Yöntemi (piyasa fiyatlarıyla)

Formül:
GSYH = C + I + G + (X − M)

  • C (Hanehalkı Tüketimi): Dayanıklı/nondayanıklı mallar, hizmetler, impute kira, STK’ların tüketimi.
  • I (Yatırım): Sabit sermaye oluşumu (makine, inşaat, yazılım, Ar-Ge), stok değişimi, değerli varlıklar.
  • G (Devlet Nihai Tüketimi): Ücretler + ara tüketim + amortisman (maliyet yaklaşımı).
  • X − M (Net İhracat): İhracat − İthalat (çift sayımı önlemek için ithalat düşülür).

Not:
Nominal GSYH cari fiyatlarla, reel GSYH ise GSYH deflatörü veya öğe bazlı fiyat endeksleriyle enflasyondan arındırılmıştır.

Üretim (Katma Değer) Yöntemi

GSYH (piyasa fiyatları) = Σ GVA (temel fiyatlarla) + Ürünler üzerinden net vergi

  • GVA = Çıktı − Ara tüketim
  • Ürün vergileri–sübvansiyonlar: KDV, ÖTV, ithal vergileri (artı); ürün sübvansiyonları (eksi).
  • Özel işlemler: FISIM dağıtımı, sahip olunan konutun impute kirası, kayıt dışı/eksik gözlenen ekonomi için düzeltmeler, Arz-Kullanım Tabloları ile dengeleme.

Gelir Yöntemi

GSYH = Ücretler + (Brüt İşletme Artığı + Karma Gelir) + (Üretim & İthalat Üzerinden Net Vergiler)

Brüt–Net ve GSYH–GSMH Dönüşümleri

  • Net = Brüt − Amortisman
  • GSMH (GNI) = GSYH + Yurtdışından Net Birincil Gelir
  • Faktör fiyatlarıyla milli gelir için piyasa fiyatlarından ürün vergileri çıkarılır, ürün sübvansiyonları eklenir.

Milli Gelir Ölçümlerinin Sınırlılıkları

  • Gelir dağılımı: Büyüme artışı tüm kesimlere eşit yansımayabilir (Gini etkisi).
  • Kayıt dışı ekonomi: Özellikle gelişmekte olan ülkelerde ölçümü zorlaştırır.
  • Piyasa dışı üretim: Ev işleri, gönüllü emek dâhil edilmez.
  • Çevresel maliyetler: Doğal sermaye kaybı GSYH’den düşülmez (Yeşil GSYH ihtiyacı).
  • Refah göstergeleri: Sağlık, eğitim, güvenlik, mutluluk gibi nitel boyutları kapsamaz (İGE vb.).
  • Enflasyon etkisi: Nominal değerler fiyat artışlarıyla şişebilir; endeks kompozisyonu zamanla eskiyebilir.
  • Boş zaman değeri ve kurumsal istikrar: Refahın önemli bileşenleridir ancak hesaplamalarda sınırlı yansır.

GSYH Deflatörü ve Reel Büyüme

GSYH Deflatörü = (Nominal GSYH ÷ Reel GSYH) × 100
Reel Milli Gelir = Nominal Milli Gelir ÷ (Deflatör ÷ 100)

Örnek: Nominal GSYH %15 arttı, deflatör %12 ise yaklaşık reel büyüme ≈ %3.
Basit rakamla: Nominal 10 trilyon, reel 8 trilyon → Deflatör = (10/8)×100 = 125.
Reel = 10 ÷ 1,25 = 8 (trilyon).

Volüm Endeksi ve Zincirleme Endeks

Volüm Endeksi Nedir?

Fiyat değişimlerinden arındırılmış üretim miktarı değişimini ölçer.
Formül:
Volüm Endeksi (t) = (Reel GSYH_t ÷ Reel GSYH_baz) × 100

Zincirleme Endeks (Chain-Linked Volume Index) Nedir?

Sabit tek bir baz yerine her yılın büyümesi bir önceki yılın fiyatlarıyla ölçülür ve yıllar zincirlenir. Yapısal değişimlere daha duyarlıdır; güncel fiyat yapısını yansıttığı için gerçek büyümeyi daha isabetli verir.

Adımlar (özet):

  1. Reel GSYH, t−1 yılının fiyatlarıyla hesaplanır.
  2. Yıllık büyüme oranı bulunur.
  3. Büyümeler çarpılarak uzun dönemli endeks elde edilir.

SSS

GSYH ve GSMH farkı nedir?
GSYH, sınırlar içindeki üretimi; GSMH ise yurt dışından net birincil gelir eklenmiş milli geliri ifade eder.

Nominal ve reel GSYH arasındaki fark nedir?
Nominal, cari fiyatlarla; reel, enflasyondan arındırılmış değerleri gösterir (deflatörle düzeltilir).

Faktör fiyatlarıyla milli gelir neyi ifade eder?
Piyasa fiyatlarından ürün vergileri çıkarılıp, sübvansiyonlar eklenerek üretim maliyetine göre ölçülen gelirdir.

Neden zincirleme hacim endeksi kullanılır?
Ekonomideki fiyat ve yapı değişimleri sabit baz yılı hızla eskitebildiği için zincirleme yaklaşım ölçüm hatasını azaltır.

SEO Teknik Paket

Hedef Anahtar Kelime:

  • milli gelir muhasebesi

İkincil Anahtar Kelimeler (doğal geçişlerle serpiştir):

  • GSYH nedir, GSYH hesaplama yöntemleri
  • GSMH nedir, NMH nedir
  • faktör fiyatlarıyla milli gelir
  • GSYH deflatörü, reel büyüme
  • zincirleme hacim endeksi, volüm endeksi
  • ESA 2010, TÜİK milli gelir hesaplaması

Meta Title (≤60 karakter):
Milli Gelir Muhasebesi: Tanım, Önemi, Hesaplama (GSYH)

Meta Description (≈150–160 karakter):
Milli gelir muhasebesi nedir? GSYH/GSMH/NMH tanımları, harcama–üretim–gelir yöntemleri, GSYH deflatörü ve zincirleme endeks ile reel büyüme.

Önerilen İç Linkler (varsa sitendeki yazılara bağla):

  • /enflasyon-muhasebesi
  • /kap-nedir
  • /mali-musavir-defter-berat-gonderimi

Kaynak Notu ve Feragat

Bu içerikte; TÜİK tarafından yayımlanan milli gelir istatistiklerinin metodolojisi ve ESA 2010 çerçevesi referans alınmıştır.
İnternet sitemizde yer alan içerikler genel bilgilendirme amaçlıdır ve tavsiye niteliği taşımamaktadır. Finansal, hukuki ya da yatırım kararları için yetkili kurumların mevzuatını ve uzman görüşünü dikkate alınız.

Yönetici